Schuld is een prachtig woord. Het heeft altijd zo lekker veel impact.
Ik hoor het, als mediator, trainer en coach, dagelijks in mijn praktijk.
Het doet me weleens denken aan mijn studie Rechten.
Wat is juridisch de betekenis van schuld
In het dagelijkse taalgebruik heeft schuld een andere betekenis dan in schuld in juridische zin. In het dagelijkse taalgebruik wordt schuld vaak gezien als iets dat iemand 'expres' heeft gedaan. Bij schuld in strafrechtelijke zin is het juist onbelangrijk of de verdachte expres heeft gehandeld of juist niet. Het gaat erom dat iemand een verwijt kan worden gemaakt.
Het belangrijkste kenmerk van schuld is dat de verdachte onvoorzichtig is geweest, en dat die onvoorzichtigheid iemand verweten kan worden. Het gaat erom of diegene de keuze heeft gehad om zich anders te gedragen dan hij daadwerkelijk heeft gedaan. De exacte definitie van schuld luidt als volgt: 'Schuld is de aanmerkelijke mate van verwijtbare onvoorzichtigheid'
Onvoorzichtigheid
Om te spreken van schuld, moet de verdachte verwijtbaar onvoorzichtig zijn. Het is dus niet voldoende dat een verdachte onvoorzichtig is geweest; de onvoorzichtigheid moet hem ook verweten kunnen worden. Onvoorzichtigheid is echter een normatief begrip. Wat voor de één onvoorzichtig is, kan voor de ander als normaal worden beschouwd. Wat de verdachte gedaan heeft, wordt in de rechtspraak vergeleken met wat een normaal persoon in dezelfde situatie zou doen.
Oké: en dan?
Dat klinkt allemaal erg overdacht. Waarom is schuld voelen en schuld toewijzen in ons dagelijks bestaan in de onderlinge communicatie dan zo veelvoorkomend en lastig?
Al snel wijzen wij als mensen naar anderen en komt het woord schuld om de hoek. We bereiken er weinig mee, aangezien schuld iets is dat in deze vorm echt niet bestaat. We bedoelen namelijk verantwoordelijkheid en dat is echt iets heel anders….
Verantwoordelijkheid nemen en dragen kan, wanneer wij elkaar daar als mensen de ruimte voor bieden. Het zorgt ervoor dat we kunnen reflecteren op ons gedrag, ook al vertoonden we dat naar het best van ons kunnen op het moment dat we het deden.
Wanneer we niet acteren op het beste van ons kunnen; zijn we om te beginnen niet eerlijk naar onszelf en komt daar per definitie diffuse communicatie uit voort. De meeste mensen gedragen zich echter naar het beste van hun kunnen, binnen hun eigen perceptie. Dat die percepties verschillen tussen mensen is weer een ander obstakel en een mooie uitdaging.
Dat beste van je kunnen laten zien en kunnen uitleggen aan een ander, zorgt ervoor dat schuld geen enkele rol meer speelt.
Sterker nog: schuld is een woord dat ervoor zorgt dat je blokkeert in het (h)erkennen van jouw verantwoordelijkheid en dus geremd wordt in de groei die deze zou kunnen brengen.
De meerwaarde van het vergelijken met het gedrag van anderen is in den beginne een hele wankele. Sinds wanneer zijn wij een eenheidsworst en zouden we dit willen zijn? Onze eigen percepties, opgebouwd uit onze DNA, opvoeding en ervaringen, zijn uniek en prachtig en geven ons de mogelijkheid met elkaar te praten over wat ons drijft en waarom het dit doet. Communiceren dus over de laag onder ons gedrag: de laag van normen en overtuigingen. Het praten over deze dingen zorgt voor wederzijds begrip en een stuk minder noodzaak tot oordelen.
Want oordelen leiden tot het toewijzen van schuld en daarmee is de cirkel rond.
Praktisch
In mijn praktijk kwam een aantal weken geleden een stel. Al twintig jaar samen; highschool sweethearts, eigen zaak en baan, 3 kinderen gekregen in tien jaar en in de gezamenlijke overtuiging dat ze elkaar onderweg waren verloren. Naarmate we een aantal gesprekken hadden gehad, bleek dat zij elkaar te weinig hadden gehoord. Ze hadden echter wel naar de omgeving geluisterd en wat die vonden. Zelfs de overtuigingen van de omgeving konden ze feilloos toelichten. Ze voelden zich beiden al tijden schuldig over het feit dat ze niet in staat waren hun (voor de buitenwereld) zo ideale plaatje, niet meer intrinsiek konden voelen.
Mijn vraag aan hen was wat deze schuldgevoelens hen brengen. Na een tijdje durfde ik deze zelfs via de provocatieve weg te benoemen en vroeg hen: “hebben jullie jezelf al flink gestraft om je schuld te bewijzen?” Ze keken me verbaasd aan. “Natuurlijk niet”.
“Precies”, zei ik. Er bestaat geen schuldvraag. Die impliceert dat je alles wat jou gebeurt, kunt voorkomen. Sommige dingen gebeuren over tijd, groeien en zijn patronen die je niet gelijk ziet. Jullie zijn er verantwoordelijk voor samen en dat besef kan jullie helpen de nieuwe werkelijkheid bewuster vorm te geven.
Schuld blokkeert. Verantwoordelijkheid geeft ruimte om het te benoemen zonder oordelen. Je kan er immers voornamelijk vanuit gaan dat mensen echt de juiste intenties hebben. Wellicht niet altijd alle kennis, dus tja: bij voortschrijdend inzicht mag je nieuwe wegen inslaan.
Zolang je dit bespreekbaar maakt vanuit open vizier en niet vanuit dichte deur, gaat dat namelijk bijzonder goed!
Tenslotte
De overeenkomst tussen het juridische begrip van schuld en onze huidige benadering van schuld in de dagelijkse communicatie tussen mensen, is de nauwe benadering ervan. Het zou ons goed doen als gemeenschap om ons Wetboek van Strafrecht, stammend uit 1886, aan te passen aan de huidige maatschappij en haar verhoudingen, in plaats van de huidige focus.
Zo ook zouden we elkaar als mensen recht doen, elkaar te beschouwen als volledige en capabele medewereldburgers, die hun verantwoordelijkheid kunnen en mogen nemen op eigen wijze.
Eenieder wens ik daarmee enorm veel plezier.
Kirsten E. Heukels
Voor A-Lissome
Over de auteur
Kirsten Heukels (1974) startte in 1999 als mediator na haar gecombineerde studie Internationaal Strafrecht en Internationaal Recht in Utrecht (Nederland).
Zij heeft haar aanbod voor veranderbegeleiding uitgebreid met verschillende soorten communicatie- en gedragsbeïnvloedings-technieken (moderatie, training en individuele- en groep coaching en heeft diepgaande kennis van organisatie Cultuur (Het Hofstede Model) en de Insights Discovery™ methodiek. Binnenkort studeert Kirsten af bij INSA, de opleider voor non-verbale strategie analyse, met andere woorden: profilen.
Officieel Insights Discovery geaccrediteerd Coach en partner bij Itim Focus Organisational Culture.
Naast deze blog is zij auteur van het boek Winst na Verlies over het bijzondere proces van afscheid nemen voor en na de dood in 2012 van haar man Kostijn Langerak en hoe je dit kunt vormgeven op eigen wijze in een cultuur die veel ongeschreven regels kent. www.winstnaverlies.nl
www.1for2.nl
#schuld #rouw
