Iedereen maakt het wel eens mee: een (werk)relatie waarin drama de rode draad vormt in de communicatie en in de samenwerking. Ik zet het woord ‘werk’ bewust tussen haakjes, omdat dit voor andere soorten relaties eveneens het geval kan zijn (denk maar aan die met je partner, met je familie of met vrienden). In deze blogpost focussen we ons op drama op de werkvloer.
In sommige werkrelaties kruipt bakken energie. Je lijkt alleen maar bezig te zijn met bijsturen of afblokken. Of er wordt keer op keer beroep gedaan op je hulpvaardigheid, maar je mening lijkt dan weer niet van tel. Wanneer deze manier van omgaan met elkaar veelvuldig voorkomt, kan je stellen dat er sprake is van destructieve patronen in de werkrelatie. Deze destructieve patronen zorgen ervoor dat er zoveel energie verloren gaat naar het omgaan met elkaar; dat het werkplezier, de zingeving en de productiviteit inboeten.
Bijvoorbeeld
Het verkoopteam verwelkomt nieuwe collega Piet, een verkoper in hart en nieren. Hij is goed in het opbouwen van klantencontracten en zijn verkoopresultaten zien er veelbelovend uit. Maar gedurende zijn inloopperiode, ontstaat er een conflict met collega Els van de logistieke afdeling. Als HR-manager ging je reeds drie gesprekken met Piet aan, helaas zonder resultaat. Je wilt hem ondersteunen om tot een werkbare oplossing te komen, maar hij wimpelt elk voorstel af. “Dat heb ik al geprobeerd, zonder resultaat” of “Daar gaat zij zeker niet op ingaan”: geen enkel idee wordt positief onthaald, en dat maakt je moedeloos.
M
De dramadriehoek
De dramadriehoek uit de Transactionele Analyse (TA) is een methode - bedacht door Eric Berne in de jaren vijftig - die je helpt om de dynamieken in zo’n werkrelatie te begrijpen. Het reikt je de nodige handvatten aan om met dergelijke situaties om te gaan.
De dramadriehoek kent drie rollen: de slachtofferrol, de aanklagersrol en de reddersrol. Ik beschrijf ze kort.
De slachtofferrol
Deze rol wordt toegekend aan de persoon in de relatie die de boodschap uitzendt dat hij (of zij) lijdt. En dit kan zowel expliciet als impliciet gebeuren. Vaak roept het slachtoffer het gevoel bij anderen op dat hij geholpen moet worden. Je herkent het vast:
-
een collega die zelf geen beslissingen durven nemen, zonder eerst advies te vragen;
-
een collega die worstelt met een nieuw project en je continu om raad vraagt;
-
een partner die lange tijd wrokkig is, omdat je niet reageert zoals hij of zij had gehoopt.
De reddersrol
Vanuit deze rol doe je er alles aan om het de ander (het slachtoffer) naar de zin te maken. Je kunt dat doen door:
-
de behoeften van anderen op de eerste plaats te zetten;
-
al oplossingen aan te bieden, voordat de vraag wordt gesteld;
-
advies te geven en/of;
-
oplossingen aan te dragen waarvan je overtuigd bent dat deze zullen helpen.
De aangeboden hulp van de redder is echter niet altijd even welkom: het is misschien een oplossing waarop het slachtoffer niet zit te wachten. Het zou hierdoor best kunnen dat degene die eerst in de slachtofferrol zat, de aanklagersrol aanneemt.
De aanklagersrol
De aanklagersrol en de slachtofferrol liggen erg dicht bij elkaar. De aanklager gaat de hulp van de ander afwijzen en voelt zich helemaal misbegrepen, met opmerkingen als:
-
“Je snapt niet werkelijk waar ik mee zit...”;
-
“Zoiets heb ik al geprobeerd, en het heeft niet gewerkt”;
-
“Het is de ander die het gedaan heeft.”
Reacties van de aanklager bevatten vaak ‘ja, maar…’. Waarmee hij eigenlijk ‘nee’ bedoelt. Soms toont de aanklager die ‘nee’ door niets te zeggen of te doen. Hierdoor ervaart de redder de boodschap dat hij het niet goed (genoeg) heeft gedaan.
De redder reageert vervolgens op de reactie van de aanklager, door nog meer te willen redden. Eerst is de redder gedreven door liefde of betrokkenheid; maar daarna ontstaat er irritatie, machteloosheid en uiteindelijk moeheid. Deze moeheid kan leiden tot burn-outklachten.
In feite zitten zowel slachtoffer, aanklager als redder in een systeem gevangen. De redder gelooft daadwerkelijk dat wat hij doet, een positief effect heeft op het slachtoffer en de aanklager. Het slachtoffer en de aanklager voeden die overtuiging door hun gedrag.
Oplossing: doorprik het systeem
Doordat we in onze rol blijven zitten, voeden we de ander tegelijkertijd in hun rol. Het probleem geraakt hiermee niet opgelost, en het drama blijft aanwezig.
Omdat de redder een pasklare oplossing aanbiedt aan het slachtoffer, blijft dat slachtoffer er lekker comfortabel in zitten. Door het aanklagen van een situatie door de aanklager, wordt de redder uitgenodigd zijn beste beentje voor te zetten en de situatie op te lossen. En zo zitten we vast in een vicieuze cirkel.
De rollen van redder, aanklager en slachtoffer zijn afhankelijke posities, waardoor je je eigen positie en die van de ander mee in stand houdt. De neutrale positie is die waar je je eigen verantwoordelijkheid neemt. Dit wordt de volwassen positie genoemd.
Een volwassen oplossing.
Wil je uit deze vervelende vicieuze cirkel geraken, ga dan in eerste instantie op zoek naar jouw voorkeursrol in de dramadriehoek. In welke kruip je het liefst in een werkrelatie? Zodra je hier achter bent gekomen, kan je bekijken hoe je vanuit een volwassen positie kunt reageren. Want om uit de dramadriehoek te stappen is het belangrijk zelf bewust voor de volwassen positie te kiezen. Zo kan de ander ook volgen.
In ons voorbeeld speelt de HR-manager de rol van de redder, terwijl nieuwe verkoper Piet zich als aanklager/slachtoffer positioneert. Vanuit een volwassen positie geeft de HR-manager Piet beter geen (ongevraagd) advies, maar ondersteunt hij hem in het uitzoeken hoe dit conflict beëindigd kan worden. Zo nodigt de HR-manager Piet uit om verantwoordelijkheid te nemen en zelf tot een oplossing te komen. De HR-manager zal op die manier leren om op de ‘advies-rem’ te staan en eerst te luisteren, verder te bevragen en het initiatief bij de ander te laten.
De dramadriehoek weerspiegelt een communicatiepatroon van mensen die niet in verbinding staan met elkaar. De redder, het slachtoffer en de aanklager houden een manier van communiceren aan waarin ze elk een rol spelen, maar niet hun ware gezicht en gevoelens tonen. Tijdens het in standhouden van dit drama wisselen de rollen wel eens, en wordt de redder soms het slachtoffer (en omgekeerd).
Om dit te doorprikken, is het belangrijk om je bewust te worden van je eigen rol (en ook die van de ander), en te ontdekken hoe je die kan veranderen naar een volwassen positie.
Stappenplan naar meer bewuste communicatie
Schrijf voor jezelf neer hoe zo’n ‘drama-communicatie’ zich ontrolt. Stel je hierna de volgende vragen. Indien nodig kan je een aantal situaties herbeleven in je hoofd, om te ontdekken wat jouw rol is. Gebruik de meest uitgesproken situatie om de volgende vragenlijst te doorlopen:
-
Hoe zit jij erin en hoe zit de ander erin? Wat was je rol bij aanvang, en welke rol had je op het einde?
-
En hoe zat dat met de rol van de ander(en)?
-
Wat was je gevoel bij het begin van de situatie? En welk gevoel had je aan het einde? Zat er een toon van ongemak in?
-
Wat was de onderliggende boodschap van de ander en van jezelf tijdens de conversatie?
-
Wat zou jij kunnen veranderen aan het begin van de communicatie, zodat je naar een positief resultaat toewerkt en vanuit een volwassen positie in de communicatie staat?
-
Welke overtuiging helpt je om op een positieve en volwassen manier te communiceren naar de ander?
-
Wat heb jij nodig om dit verder te bestendigen in je (hele) leven?
Wil je verder je communicatievaardigheden ontwikkelen? Dat kan! En wel via een persoonlijk coachingtraject, waarbij je overigens gebruik kunt maken van loopbaancheques.
Veel ontdekkingsplezier met deze nieuwe inzichten! Aarzel niet om me te contacteren als je nog vragen hebt.
Greet Vanderwegen
Voor A-Lissome
Over de auteur
Deze gastblog werd geschreven door Greet Vanderwegen. Als inspirerende en daadkrachtige coach werkt Greet met teams en individuen in haar praktijk A Heart4Work. Haar passie ligt in mensen vanuit verbinding (en in balans) met zichzelf in het leven te laten bewegen en ten volle van hun potentieel te genieten.
Greet werkt als coach en trainer rond de persoonlijke ontwikkeling van personen en van teams. Ze is (loopbaan)coach bij A-Lissome.
Meer dan 20 jaar nam ze verschillende leidinggevende functies waar in marketing en business development teams binnen Belgische en internationale ICT organisaties.
Meer informatie via www.aheart4work.com
#communiceren #slachtoffer
